(VNBĐ – Thơ và lời bình). Mai Văn Phấn là nhà thơ cách tân mạnh mẽ, thơ ông đậm lý trí, đầy khái quát và khó đọc. Tháng Giêng là một trong những bài thơ như vậy. Chỉ ba câu, nhưng ẩn đầy những suy luận.
Tháng Giêng mở đầu của năm tính theo Nguyệt lịch, cũng là tháng đầu tiên của mùa xuân. Cái tiêu đề “Tháng Giêng” đã gợi cho bạn đọc liên tưởng đến mùa xuân thiên nhiên bừng lên bao sắc thắm và mùa của hội hè.
Hình ảnh “váy đỏ” của nhân vật Em xuất hiện ngay từ đầu bài thơ là tín hiệu của mùa xuân. Tại sao không là váy hoa mà là “váy đỏ”? Váy hoa chẳng phải phù hợp hơn với mùa xuân trăm hoa muôn sắc, còn “váy đỏ” thì lại đơn sắc màu? Phải chăng “đỏ” mới là tín hiệu nghệ thuật đặc biệt để tác giả thể hiện ý tưởng bài thơ, báo trước một quy luật tất yếu của thiên nhiên, của cuộc sống?
Màu đỏ mang nhiều ý nghĩa biểu trưng và gợi nhiều liên tưởng. Màu đỏ thường gợi lên cảm xúc mãnh liệt, nồng cháy. Theo thuật phong thủy, màu đỏ sẽ làm cho con người tự giác hành động nhanh hơn, cảm thấy mạnh mẽ hơn trong lúc khó khăn nguy hiểm. Trong hội họa, kiến trúc và thơ ca, màu đỏ thường gợi về hòn than trong lò, mặt trời chói chang, về ngọn lửa cháy rực. Bài thơ Áo đỏ của Vũ Quần Phương cũng hé mở cho bạn đọc thấy ý nghĩa này: Áo đỏ em đi giữa phố đông/ Cây xanh như cũng ánh theo hồng/ Em đi lửa cháy trong bao mắt/ Anh đứng thành tro, em biết không?
Nhưng màu đỏ của váy Em không “thắp lửa trong bao mắt” cũng không khiến chàng trai nào “thành tro” bởi Em không xuất hiện giữa chốn đông người mà chỉ “Dạo quanh cây phượng/ chưa hé nụ”. Lạ thật! “Váy đỏ” của em và cây phượng “chưa hé nụ” kia có liên quan gì? Hai hình ảnh thơ này đứng bên cạnh nhau khiến cho bạn đọc có nhiều suy tưởng.
Phượng chỉ nở hoa vào mùa hè, còn lúc này đang là tháng giêng nên phượng “chưa hé nụ” là đúng rồi. Nhưng theo quy luật chuyển động của vũ trụ, “Nụ” hoa phượng “chưa hé” vào mùa xuân nhưng chắc chắn đến mùa hè sẽ hé và sẽ bừng nở, thắp lửa cả một vùng trời. Nhà thơ Mai Văn Phấn đã nhìn thấy màu hoa phượng từ “tháng Giêng” mà màu đỏ của váy em là tín hiệu dự báo. Từ quy luật của thiên nhiên, nhà thơ liên tưởng đến tuổi trẻ. Tuổi trẻ là tuổi của khát vọng và mơ ước. Khát vọng, hoài bão không phải mới chớm (như phượng chưa hé nụ) là thực hiện được ngay mà cần phải được ấp ủ, ươm mầm, đợi đến lúc thích hợp sẽ biến thành thành hiện thực. Đặt màu đỏ của váy em bên cạnh cây phượng chưa hé nụ phải chăng Mai Văn Phấn đã tiên báo về điều này?
Muốn biến khát vọng, ước mơ thành hiện thực, tuổi trẻ phải chủ động, tích cực thực hiện chứ không nên dựa dẫm vào ai, cũng không mong chờ thụ động. Câu thơ “Em dạo quanh cây phượng” đã gói gọn ý nghĩa này. “Dạo quanh” chứ không phải “ngồi” dưới gốc phượng hoặc “tựa” lưng vào cây phượng một cách thụ động. Tích cực dấn thân, nuôi dưỡng đam mê, khát vọng và luôn vui sống, hồn nhiên, năng động, đó là đặc tính của tuổi trẻ được Mai Văn Phấn khái quát trong câu thơ trên.
Không phải ngẫu nhiên mà thi sĩ lại đặt nhân vật Em bên cây phượng chưa hé nụ. Chắc hẳn trong cảm thức của chủ thể sáng tạo, Em là hiện thân của tuổi trẻ cũng là hiện thân của mùa xuân. Em và thiên nhiên chính là sự thống nhất, là sự đồng nhất cùng quy luật chuyển động của vũ trụ, của thế giới đa cực. Có thể xem đây là luồng ánh sáng được tỏa ra từ cái nhìn và quan điểm thẩm mỹ mới của tác giả.
Một bài thơ chỉ có ba câu cực ngắn, tối giản nhưng không gian thơ thì rộng mở. Giữa không gian mùa xuân phủ rợp màu xanh của phượng lại điểm xuyết màu đỏ váy em. Chỉ là cái đóm sáng nhỏ nhoi giữa nền xanh rộng lớn nhưng cái màu đỏ của váy em đã làm bừng sáng cả không gian mùa xuân. Màu đỏ là đốm sáng còn em mới chính là đối tượng thu hút mọi ánh nhìn. Chẳng phải con người mới là hình ảnh trung tâm của vũ trụ?
Tháng Giêng là bức tranh về mùa xuân mang vẻ đẹp rất riêng của Mai Văn Phấn. Mùa xuân không có mai, đào… quen thuộc mà chỉ là phượng xanh và váy đỏ. Bởi, đó là mùa xuân của tuổi trẻ đấy hứa hẹn một sự bùng nổ của khát vọng và ước mơ. Với ngôn từ hàm súc mà đa nghĩa, với những thi ảnh đẹp giàu sức gợi của bài thơ ba câu cực ngắn, Tháng Giêng còn tiếp tục mở rộng đường biên liên tưởng thu hút bạn đọc khám phá vẻ đẹp của bài thơ.
| Tháng Giêng
MAI VĂN PHẤN Váy đỏ |
TUỆ MỸ
