(VNBĐ – Bình Định mến yêu). Được phát hiện vào năm 1989 tại phế tích tháp Rừng Cấm, xã Bình Nghi, huyện Tây Sơn, tỉnh Bình Định, tượng nữ thần Mahishasura Mardini đã được công nhận bảo vật quốc gia vào năm 2015. Đây là một kiệt tác đỉnh cao của nghệ thuật điêu khắc Champa, không chỉ là biểu tượng tôn thờ thần linh mà còn là di sản văn hóa mang đậm dấu ấn của nền văn minh cổ đại.
Tượng Mahishasura Mardini là tác phẩm có giá trị nghệ thuật và tín ngưỡng sâu sắc, phản ánh sự hòa quyện giữa kỹ thuật điêu khắc tinh xảo và tâm linh huyền bí của người Champa.
Nghệ thuật điêu khắc tinh tế
Chế tác từ đá silic hạt mịn, một vật liệu bền bỉ, dễ dàng cho phép các nghệ nhân khắc họa những chi tiết tỉ mỉ, tượng Mahishasura Mardini có kích thước ấn tượng (cao 127cm, rộng 115cm, dày 13cm). Mỗi đường nét trên cơ thể nữ thần, từ bộ trang phục cho đến các tư thế, đều được khắc họa với sự sống động và chính xác đến từng chi tiết. Những đường cong uyển chuyển trên cơ thể nữ thần, kết hợp với sự mềm mại trong dáng điệu, làm cho bức tượng như thoát khỏi sự thô cứng của đá, trở thành một tác phẩm nghệ thuật sống động và tinh tế.
Nữ thần Mahishasura Mardini được khắc họa trong tư thế múa uyển chuyển, chân nhón gót trên lưng hai con thủy quái Makara. Đây là biểu tượng của sự hỗn loạn mà nữ thần đang chiến đấu để chế ngự. Những đường nét mềm mại và hình thể linh hoạt làm cho tác phẩm toát lên sự sống động, mang đến cảm giác chuyển động, bất chấp chất liệu đá thô cứng.
Biểu tượng tín ngưỡng và quyền lực
Mahishasura Mardini là nữ thần chiến binh, đại diện cho sức mạnh chính nghĩa trong tín ngưỡng Hindu, có nhiệm vụ tiêu diệt cái ác và bảo vệ sự công bằng. Trong tác phẩm này, nữ thần được khắc họa với mười cánh tay, mỗi cánh tay cầm một vật phẩm biểu trưng cho quyền năng thần thánh như con ốc, vòng hạt, giáo, và cánh cung. Những vật phẩm này không chỉ là trang trí mà còn biểu thị mối liên hệ giữa nữ thần và các vị thần Hindu như Vishnu, Brahma và Shiva, khẳng định vai trò trung tâm của nữ thần trong cuộc chiến chống lại quỷ Mahisha.
Khuôn mặt nữ thần được chạm khắc thanh tú, ánh mắt bình thản và nụ cười nhẹ nhàng. Sự đối lập giữa vẻ hiền hòa ấy với tư thế chiến đấu mạnh mẽ tạo ra một hình ảnh vừa uy nghiêm vừa nhân hậu. Cử chỉ kết ấn (Mudra) ở tay trên cùng của nữ thần không chỉ là một dấu hiệu tôn kính mà còn thể hiện tính thiêng liêng của nữ thần trong tín ngưỡng Hindu, nhấn mạnh sự giao thoa giữa thế giới trần gian và vĩnh hằng.
Tính thẩm mỹ và đặc trưng kiến trúc trong nghệ thuật Champa
Bức tượng Mahishasura Mardini được chạm khắc theo kiểu vòm cửa (tympan) hình vòng cung nhọn, một đặc trưng nổi bật trong kiến trúc đền tháp Champa. Thiết kế này không chỉ tạo sự hài hòa trong không gian thờ cúng mà còn tôn vinh vị trí trung tâm của nữ thần trong tín ngưỡng. Hai con thủy quái Makara dưới chân nữ thần không chỉ đóng vai trò trang trí mà còn tượng trưng cho sự chế ngự cái ác, khắc họa chiến thắng của chính nghĩa trước bóng tối.
Các yếu tố kiến trúc này không chỉ tăng thêm tính thẩm mỹ cho tác phẩm mà còn phản ánh những giá trị văn hóa sâu sắc của người Champa, khi mỗi chi tiết đều được tạo ra với sự chú trọng đến không gian, ánh sáng, và mối quan hệ giữa các yếu tố hình thể và tâm linh.
Giá trị văn hóa và nghệ thuật
Là một trong số 13 bảo vật quốc gia tại Bình Định, tượng nữ thần Mahishasura Mardini được đánh giá là một trong những tác phẩm đẹp nhất, không chỉ về kỹ thuật điêu khắc mà còn về ngôn ngữ hình thức nghệ thuật độc đáo. Tác phẩm đã vượt ra khỏi biên giới quốc gia, được trưng bày tại các bảo tàng quốc tế danh tiếng như Bảo tàng Lịch sử Nghệ thuật Viên (Áo) và Bảo tàng Hoàng gia về Nghệ thuật và Lịch sử Brussels (Bỉ) trong triển lãm “Việt Nam – Quá Khứ và Hiện Tại” (2023). Sự kiện này đã nâng cao vị thế của nghệ thuật Champa trên trường quốc tế, đồng thời khẳng định giá trị của bức tượng trong kho tàng nghệ thuật thế giới.
Tượng Mahishasura Mardini là một minh chứng rõ ràng cho sự hòa quyện giữa nghệ thuật điêu khắc, tín ngưỡng và kiến trúc của nền văn minh Champa. Không chỉ là một biểu tượng tín ngưỡng Hindu, bức tượng còn là một bảo vật quốc gia, đại diện cho tinh hoa văn hóa của nền văn minh Champa. Với sự hoàn thiện về kỹ thuật và ngôn ngữ điêu khắc, tượng Mahishasura Mardini xứng đáng được tôn vinh như một di sản trường tồn, mang lại niềm tự hào không chỉ cho Bình Định mà còn cho cả nền văn hóa Việt Nam.
NĐK. LÊ TRỌNG NGHĨA
